Khi tôi nhờ ông Sam Hershberger cho thêm một khúc gỗ vào lò củi đang cháy để quay một đoạn phim, ông đồng ý với điều kiện chỉ lấy cận cảnh bàn tay và khúc gỗ chớ không được quay khuôn mặt. Ông là một người Amish.
Người Amish không tự phô bày trước ống kính, vì làm như vậy khác nào so sánh người này đẹp hơn người kia, trong khi cái đẹp của họ là những gì ẩn chứa bên trong tâm hồn và nhân cách. Gia đình ông Sam Hershberger ở thị trấn Berlin của bang Ohio lại thuộc trường phái cựu trật tự, nên ông từ chối tất cả những gì thuộc về văn minh.
Dù điện lưới quốc gia kéo ngang qua nhà, Sam Hershberger vẫn không dùng điện, mà chỉ đốt đèn dầu để thắp sáng, dùng củi nấu bếp, dùng bơm bằng quạt gió để bơm nước sinh hoạt. Nhà ông không tivi, không tủ lạnh, không internet, và thức ăn đều tự chế bằng phương pháp thủ công. Gia đình Sam có một trang trại nhỏ khoảng vài chục mẫu Anh, dùng để trồng lúa mạch, bắp, trồng cỏ để nuôi bò và ngựa, ngoài ra, ông còn có một xưởng sản xuất hàng mỹ nghệ và các mặt hàng lưu niệm bằng gỗ.
Con cái của người Amish từ thời niên thiếu đã thành thạo việc dùng ngựa để làm mọi việc đồng áng. Hình ảnh của Likeaduck, Flickr, CC BY 2.0.
Xem Aaron vắt sữa bò bằng điện từ máy phát, tôi hỏi rằng như thế thì ông cũng xài điện, vậy sao không kéo điện lưới vào xài cho tiện, ông giải thích rằng người Amish không chống lại năng lượng nhưng không lấy điện từ xã hội bên ngoài, vì như thế thì sẽ có hàng loạt phương tiện văn minh khác kéo theo như tivi, tủ lạnh, máy giặt, internet, v.v. Nếu không kềm chế được những thứ đó thì người Amish sẽ không còn nghĩ đến Chúa, không còn nghĩ đến nhau, cuối cùng không còn là người Amish nữa.
Khi được hỏi có bao giờ họ khát khao một cuộc sống đầy đủ những tiện nghi hiện đại không, bà Aaron và hai cô con gái bảo không, giải thích đơn giản rằng đó là sự lựa chọn theo ý Chúa. Ông Aaron rầu rầu cho biết, thỉnh thoảng cũng có những thanh niên từ bỏ cộng đồng Amish để chạy theo đời sống văn minh; trước những trường hợp như thế, cả cộng đồng không ép buộc hay cấm cản, họ chỉ lấy làm tiếc và cảm thấy thất vọng, vì những người ấy không còn cơ hội để sống tốt nữa.
Hôm ấy, gia đình ông Aaron mời chúng tôi dùng bữa ăn chiều, rất thịnh soạn: sandwich, hamburger, thịt bò băm, mì ống, xốt cà, đậu que, mứt… tất cả đều do vợ con ông tự chế. Trong bữa tiệc, vợ và hai cô con gái ông Aaron chỉ lo phục vụ, họ nói chiều nay họ đã hẹn đi ăn tiệc cưới. Và sau khi dọn dẹp xong, bà Aaron và hai cô con gái từ giã khách, mặc đồng phục nâu sẫm bước lên xe ngựa, thong dong theo con đường làng quanh co dưới chân đồi, tôi có cảm giác như mình đang xem một đoạn phim thời Trung cổ.
Chị Phương Mai, vợ của giáo sư Trần Hữu Dũng, cho biết, theo quyển sách Amish Society của học giả John A. Hostetler thì người Amish có nguồn gốc từ Đức và Thuỵ Sĩ, theo Thiên Chúa giáo. Những năm đầu thế kỷ 18, xã hội châu Âu có những cuộc cải tổ về tôn giáo dẫn đến bất hoà, xung đột. Người Amish thuộc giáo phái Anabaptists, họ kiên quyết chống lại việc làm lễ rửa tội cho trẻ con vì cho rằng chúng chưa có ý thức nên chưa có tội. Lập tức, họ bị xem là nổi loạn nên bị bắt bớ và tra tấn, phải di cư sang Mỹ và Canada.
Cộng đồng Amish hiện có khoảng 300.000 người, riêng Ohio có khoảng 50.000, được xem là cộng đồng lớn nhất; họ đặt tên cho thị trấn này là thị trấn Berlin để tưởng nhớ nhóm người đầu tiên từ Berlin đến đây định cư. Người Amish sống dung dị, hiền lành và đôn hậu. Chúng ta hãy hình dung cả một làng quê với 10.000 hộ gia đình, mỗi nhà hai ba chiếc xe ngựa, cả năm vạn người với một màu đồng phục, áo vải quần thô, hàng chục ngàn chiếc xe ngựa ngược xuôi trên các nẻo đường đến nhà thờ vào các ngày chủ nhật. Một bản sắc độc đáo chỉ có ở người Amish.
Nhìn họ, tôi tự nghĩ, giữa họ với ta chưa biết ai là người hạnh phúc, chưa biết ai có nhiều bi kịch hơn ai.
Tháng 6-2010
Hình ảnh chủ đề của Audrey, Flickr, CC BY 2.0.